Hà Nội ngày 27/7/2016, Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) tổ chức họp báo đề xuất các cơ quan quản lý Nhà nước nghiêm cấm gây nuôi thương mại và buôn bán động vật hoang dã (ĐVHD) nguy cấp, quý, hiếm. Buổi họp báo hôm nay là sự kiện tiếp nối sau Tọa đàm diễn ra ngày hôm qua 26/7 với sự tham gia của các đại diện cơ quan thực thi pháp luật, các nhà hoạch định chính sách, nhà khoa học và các chuyên gia bảo tồn trong và ngoài nước.

Gây nuôi thương mại và buôn bán ĐVHD nguy cấp quý hiếm có phải là biện pháp bảo tồn?

Ảnh: Chi cục Kiểm lâm Huế 

Tình trạng buôn bán ĐVHD trái phép đã và đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến đa dạng sinh học của Việt Nam. Năm 2010, cá thể tê giác Java cuối cùng của Việt Nam đã bị giết để lấy sừng. Nhiều loài ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm khác như hổ, voi, cá sấu, tê tê và các loài linh trưởng quý hiếm cũng đang bên bờ vực tuyệt chủng. Nhu cầu tiêu thụ ĐVHD ở Việt Nam và Trung Quốc được xem là nguyên nhân chính thúc đẩy tình trạng này.

Trong bối cảnh đó, nhiều ý kiến ủng hộ quan điểm hợp pháp hóa gây nuôi thương mại và buôn bán ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm cho rằng gây nuôi thương mại vừa là một giải pháp phát triển kinh tế vừa có giá trị bảo tồn.

Tuy nhiên, càng ngày càng có nhiều tổ chức, cá nhân, các nhà khoa học, các nhà hoạch định chính sách hay những cán bộ thực thi pháp luật – những người đi đầu trong công tác đấu tranh chống tội phạm về ĐVHD ủng hộ quan điểm của các nhà bảo tồn về sự cần thiết phải nghiêm cấm gây nuôi thương mại và buôn bán ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm. Những ý kiến này lên án mọi hoạt động thương mại liên quan đến ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm cũng như quan ngại sâu sắc về những lý do của những người ủng hộ gây nuôi thương mại các loài này khi đưa lý do kinh tế lên trên tầm quan trọng của việc bảo vệ các loài ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm trong tự nhiên. Những người phản đối cũng đồng thời cho rằng hợp pháp hóa hoạt động gây nuôi thương mại và buôn bán các loài ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm là “con đường dẫn đến sự tuyệt chủng.”

Bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc ENV chia sẻ:“Chúng tôi cho rằng gây nuôi thương mại và buôn bán ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm sẽ gia tăng nhanh chóng nguy cơ tuyệt chủng của những loài này. Việc đem tương lai của nhiều loài ĐVHD nguy cấp bậc nhất trên thế giới để đánh đổi lấy lợi nhuận của một nhóm người là vô cùng mạo hiểm.”

Bà Hà cũng giải thích quan điểm của ENV về sự cần thiết nghiêm cấm tuyệt đối mọi hình thức gây nuôi thương mại và buôn bán các loài ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm được bảo vệ theo quy định của pháp luật Việt Nam và thế giới (cụ thể là Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp) dựa trên 3 luận điểm như sau:

• Hầu như không có giá trị bảo tồn

Công tác bảo tồn ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm không thể diễn ra song hành với hoạt động gây nuôi thương mại những loài này. Trong khi mục tiêu của bảo tồn là để bảo vệ nền đa dạng sinh học, phục vụ lợi ích chung của toàn xã hội, thì mối quan tâm hàng đầu của chủ các cơ sở gây nuôi là lợi nhuận. Các cơ sở gây nuôi thương mại vì vậy sẽ không đầu tư  vào cơ sở vật chất, kỹ thuật cho sinh sản hay có kiến thức để đảm bảo tránh giao phối cận huyết, lai tạp nguồn gen, những điều kiện cơ bản để tái thả ĐVHD về tự nhiên (nếu có). Hơn nữa, hầu hết các cá thể ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm được gây nuôi đã bị mất đi bản năng sinh tồn và kĩ năng cần thiết giúp chúng sống sót trong tự nhiên nếu được tái thả.

• Ảnh hưởng tới các nỗ lực thực thi pháp luật

Sự song song tồn tại của cả sản phẩm ĐVHD hợp pháp và bất hợp pháp trên thị trường gây khó khăn lớn cho công tác thực thi pháp luật, tạo điều kiện cho các đối tượng vi phạm lợi dụng để buôn bán, kinh doanh ĐVHD bất hợp pháp.

Ông Khổng Trung, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm Quảng Trị giải thích: “Các cán bộ thực thi pháp luật không thể phân biệt được giữa sản phẩm ĐVHD được gây nuôi hợp pháp từ các trang trại và các sản phẩm bị săn bắt trái phép từ tự nhiên được đem đi tiêu thụ trên thị trường.”

Ông Trung cho biết thêm “Chúng tôi sẽ không thể phân biệt được cao hổ và mật gấu từ tự nhiên hay do nuôi nhốt một khi đã bị đưa ra thị trường. Cách duy nhất để bảo vệ ĐVHD là nên nghiêm cấm mọi hình thức buôn bán các loài này để các cán bộ thực thi pháp luật làm tốt phần việc của mình.”

• Kích thích nhu cầu tiêu thụ

Nhu cầu tiêu thụ sản phẩm từ ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm nhiều khả năng sẽ tăng lên đáng kể nếu các sản phẩm hiện đang bị cấm này được phép lưu hành trên thị trường.

Khi sản phẩm từ ĐVHD sẵn có trên thị trường, nhiều người vốn chưa từng có nhu cầu sử dụng có thể sẽ “thử” sử dụng các sản phẩm từ ĐVHD. Cùng với việc nhu cầu tiêu thụ tang lên là sự gia tăng tình trạng săn bắn ĐVHD trái phép ngoài tự nhiên để đáp ứng nhu cầu đó.

Ngoài ra, một số loài ĐVHD hiện đã được gây nuôi thành công nhưng vẫn tiếp tục bị săn bắt ngoài tự nhiên vì chi phí đầu tư để khai thác ngoài tự nhiên rẻ hơn rất nhiều so với đầu tư gây nuôi. Trong một số trường hợp, ĐVHD có nguồn gốc từ tự nhiên còn được ưa chuộng hơn ĐVHD được sinh sản trong môi trường nuôi nhốt.

PGS. TS. Lê Xuân Cảnh, Nguyên Viện trưởng Viện sinh thái và Tài nguyên Sinh vật – một trong những cơ quan khoa học CITES Việt Nam nhận định: “Bảo tồn nền đa dạng sinh học độc đáo của đất nước luôn là nhiệm vụ quan trọng trong quá trình phát triển. Để gìn giữ đa dạng sinh học cho thế hệ tương lai, chúng ta cần phải nghiêm túc bảo vệ các loài ĐVHD, đặc biệt là những loài có nguy cơ bị mất đi vĩnh viễn.”

Ông Cảnh cũng nói thêm: “Việc gây nuôi ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm có thể mang lại lợi nhuận cho một số người, song nó lại đe dọa nghiêm trọng đa dạng sinh học đất nước.”

Tại buổi họp báo, ENV cũng công bố kết quả cuộc khảo sát hoạt động gây nuôi thương mại ĐVHD ở các trang trại Việt Nam được thực hiện năm 2014- 2015.  Kết quả khảo sát cho thấy tình trạng nhập lậu ĐVHD và lợi dụng những kẽ hở của pháp luật để buôn bán trái phép ĐVHD đã diễn ra rất phổ biến tại các cơ sở được cấp phép gây nuôi. ENV cũng đưa ra những ví dụ xác đáng cho thấy những lỗ hổng trong thực thi pháp luật quản lý hoạt động gây nuôi ĐVHD nguy cấp quý hiếm như vụ việc vợ một đối tượng ở Nghệ An có hai tiền án vi phạm về buôn bán hổ đã được cấp phép nuôi hổ vì mục đích “giáo dục và bảo tồn” xảy ra gần đây.

Một ví dụ khác là việc cơ quan chức năng Tây Ninh và Quảng Bình đã cấp phép cho nhiều cơ sở “gây nuôi” tê tê bất chấp thực tế rằng tê tê là loài động vật vốn không dễ sinh sản và sinh trưởng trong môi trường nuôi nhốt. Tê tê cũng là loài nguy cấp, quý, hiếm, được bảo vệ ở mức độ cao nhất của pháp luật. Qua điều tra, chủ các cơ sở ở hai địa phương này đã có hành vi nhập lậu các cá thể tê tê săn bắt trái phép ngoài tự nhiên.

Bà Vũ Thị Quyên, Giám đốc ENV nhận định:“Chúng ta chỉ có thể thành công trong công tác bảo vệ các loài ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm của Việt Nam và đóng góp vào nỗ lực toàn cầu để bảo vệ các loài nguy cấp thế giới như hổ và tê giác nếu chúng ta thực sự quyết tâm.”

"Mọi biện pháp nửa vời sẽ là vô nghĩa. Chúng ta phải xóa bỏ quan niệm có thể thu lợi nhuận từ các hoạt động buôn bán và tiêu thụ đa dạng sinh học đất nước. Chúng ta phải kiên định với chính sách nghiêm cấm tuyệt đối mọi hình thức gây nuôi thương mại và buôn bán các loài ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm mà chúng ta cần bảo vệ. Tương lai của đất nước nằm trong chính quyết định của chúng ta ngày hôm nay,” bà Quyên nhấn mạnh.

Thông tin bổ sung

  Dấu hiệu vi phạm

Trong thời gian từ tháng 10/2014 đến tháng 7/2015, ENV đã thực hiện một khảo sát về tình trạng gây nuôi thương mại ĐVHD tại 26 cơ sở có quy mô lớn ở Việt Nam. Kết quả thu được từ báo cáo cho thấy hoạt động gây nuôi thương mại ĐVHD tại Việt Nam đang được quản lý hết sức lỏng lẻo, với hàng loạt vi phạm ghi nhận tại tất cả các cơ sở gây nuôi được khảo sát. Chính vì vậy, ENV cho rằng gây nuôi thương mại và buôn bán ĐVHD gây ảnh hưởng tới quần thể chính các loài này trong tự nhiên và làm gia tăng nguy cơ tuyêt chủng của các loài này trong tự nhiên.

Kết quả khảo sát tại 26 cơ sở gây nuôi ĐVHD lớn tại Việt Nam:

• 100% cơ sở có dấu hiệu nhập lậu ĐVHD ở những mức độ khác nhau.
• 100% các cơ sở cho biết thường xuyên bổ sung các cá thể săn bắt từ tự nhiên.
• 89% các cơ sở cho biết không áp dụng bất cứ biện pháp nào để ngăn chặn giao phối cận huyết.
• 91% các cơ sở cho biết có mua giấy tờ chứng minh nguồn gốc hợp pháp của ĐVHD từ các cơ sở khác hoặc trực tiếp từ cán bộ kiểm lâm.
• 76% các cơ sở cho biết lực lượng kiểm lâm nhận hối lộ dưới nhiều hình thức.
• Một số vi phạm phổ biến:
  • Khai báo không trung thực số lượng ĐVHD sinh mới/chết tại cơ sở
  • Mua bán ĐVHD không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc hợp pháp của ĐVHD
  • Mua, bán, tái sử dụng giấy tờ chứng minh nguồn gốc hợp pháp của ĐVHD

PDF: Gây nuôi thương mại và buôn bán ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm - Con đường dẫn đến sự tuyệt chủng